Ważne przepisy dotyczące tajemnicy dziennikarskiej w ustawie "lex Tusk"

W podpisanej wczoraj przez prezydenta Andrzeja Dudę Ustawie o państwowej komisji do spraw badania wpływów rosyjskich na bezpieczeństwo wewnętrzne Rzeczypospolitej Polskiej w latach 2007-2022 znalazło się kilka przepisów dotyczących mediów i dziennikarzy. Część dotyczy kwestii jawności obrad i transmisji z posiedzeń, a część tajemnicy dziennikarskiej, którą mogą posługiwać się ludzie mediów w sytuacji, gdyby stanęli przed komisją.

O jawności posiedzeń i kwestii transmitowania obrad piszemy dziś w materiale w dziale News dnia. Tutaj tylko przypomnijmy zatem pełne brzmienie art. 23 ustawy:

• „1. Przewodniczący Komisji zezwala przedstawicielom środków masowego przekazu na dokonywanie za pomocą aparatury utrwaleń obrazu i dźwięku z przebiegu rozprawy oraz transmisję audiowizualną za pośrednictwem sieci Internet.
  2. Komisja może określić warunki udziału w rozprawie przedstawicieli środków masowego przekazu.
  3. Jeżeli ze względów techniczno-organizacyjnych obecność przedstawicieli środków masowego przekazu utrudnia przebieg rozprawy, Komisja ogranicza liczbę przedstawicieli środków masowego przekazu na sali, w której odbywa się rozprawa, i wskazuje uprawnionych do dokonywania za pomocą aparatury utrwaleń obrazu i dźwięku z przebiegu rozprawy oraz transmisji audiowizualnej za pośrednictwem sieci Internet według kolejności zgłoszeń lub na podstawie losowania.
  4. Przewodniczący Komisji zarządza opuszczenie sali, w której odbywa się rozprawa, przez przedstawicieli środków masowego przekazu, którzy zakłócają przebieg rozprawy.
  5. W razie gdyby obecność przedstawicieli środków masowego przekazu mogła oddziaływać krępująco na zeznania świadka, przewodniczący Komisji może zarządzić opuszczenie sali, w której odbywa się rozprawa, przez przedstawicieli środków masowego przekazu na czas przesłuchania świadka”.

Czytaj też: Media nie posłuchają polityków. Będą relacjonować obrady komisji ds. wpływów rosyjskich

Natomiast temat praw i obowiązków, które mają świadkowie wzywani przez komisję, porusza m.in. art. 26 ustawy. Znajomość prawa może się przydać, bo już w poniedziałek, tuż po podpisaniu ustawy przez prezydenta RP, wiceminister obrony Wojciech Skurkiewicz powiedział w Sejmie: "Moim zdaniem również powinno stanąć przed tą komisją wielu dziennikarzy".

Pełny tekst Ustawy o państwowej komisji do spraw badania wpływów rosyjskich na bezpieczeństwo wewnętrzne Rzeczypospolitej Polskiej w latach 2007–2022 znajdą Państwo pod tym linkiem.

Należy pamiętać, że dziennikarz wezwany przez komisję generalnie powinien się przed nią stawić. Art. 26 ustawy o komisji brzmi jak poniżej:

• „1. Osoba wezwana przez Komisję w charakterze świadka lub biegłego ma obowiązek, niezależnie od swojego miejsca zamieszkania, stawić się na wezwanie i złożyć zeznania.
  2. Przed rozpoczęciem przesłuchania świadka należy pouczyć o odpowiedzialności karnej na podstawie art. 233 § 1 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny.
  3. Świadek lub biegły, który mimo prawidłowego wezwania nie stawił się na rozprawę Komisji bez uzasadnionej przyczyny, bez zezwolenia kierującego rozprawą opuścił ją przed jej zakończeniem lub bezzasadnie odmówił złożenia zeznania albo wydania opinii, może być ukarany grzywną do 20 000 zł, a w razie ponownego niezastosowania się do wezwania – grzywną do 50 000 zł.

Dodajmy jeszcze art. 27, pkt 1 ustawy:

• „Komisja może na wniosek ukaranego, o którym mowa w art. 25 lub art. 26 ust. 3, złożony w terminie 7 dni od dnia otrzymania zawiadomienia o ukaraniu, uznać za usprawiedliwioną nieobecność, odmowę złożenia zeznania albo wydania opinii i zwolnić go od grzywny. Przepisów art. 88 § 1 i 2 ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r. – Kodeks postępowania administracyjnego (Dz. U. z 2022 r. poz. 2000 i 2185) nie stosuje się”.

W ustawie poświęcono miejsce na tajemnicę zawodową. Przez media przetoczyła się już - na ogół w dowcipnej formie - kwestia poruszona w art. 31 pkt 2: "Komisja nie może zwolnić z tajemnicy, o której mowa w ust. 1, duchownego co do faktów, o których dowiedział się przy spowiedzi".

Czytaj też: „Powinno stanąć przed komisją wielu dziennikarzy”. Minister o komisji ds. wpływów rosyjskich

Jednak dziennikarze powinni zwrócić uwagę na art. 32 ustawy. Brzmi on:

• "1. Osoby obowiązane do zachowania tajemnicy notarialnej, adwokackiej, radcy prawnego, lekarskiej lub dziennikarskiej mogą być przesłuchane co do faktów objętych tą tajemnicą tylko wtedy, gdy jest to niezbędne do ochrony ważnych interesów Rzeczypospolitej Polskiej lub ochrony bezpieczeństwa wewnętrznego, a ustalenie okoliczności na podstawie innego dowodu byłoby nadmiernie utrudnione.
  2. W celu uzyskania zgody na przesłuchanie osób co do faktów, o których mowa w ust. 1, Komisja składa pisemny wniosek do Sądu Okręgowego w Warszawie.
  3. Sąd rozpatruje wniosek, o którym mowa w ust. 2, w terminie 7 dni od dnia wpłynięcia tego wniosku.
  4. Komisji i osobie wezwanej służy zażalenie na postanowienie sądu w przedmiocie zezwolenia na przesłuchanie, na zasadach określonych w ustawie z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks postępowania karnego.
  5. Wniesienie zażalenia wstrzymuje wykonanie postanowienia sądu".

O tajemnicy dziennikarskiej mówi oczywiście także Prawo prasowe w art. 15, który brzmi:

• „1. Autorowi materiału prasowego przysługuje prawo zachowania w tajemnicy swego nazwiska.
  2. Dziennikarz ma obowiązek zachowania w tajemnicy:
  1) danych umożliwiających identyfikację autora materiału prasowego, listu do redakcji lub innego materiału o tym charakterze, jak również innych osób udzielających informacji opublikowanych albo przekazanych do opublikowania, jeżeli osoby te zastrzegły nieujawnianie powyższych danych;
  2) wszelkich informacji, których ujawnienie mogłoby naruszać chronione prawem interesy osób trzecich.
  3. Obowiązek, o którym mowa w ust. 2, dotyczy również innych osób zatrudnionych w redakcjach, wydawnictwach prasowych i innych prasowych jednostkach organizacyjnych.

Wróćmy do idei tajemnicy dziennikarskiej. Piotr Kosmaty w artykule "Tajemnica dziennikarska i jej granice" zamieszczonym w "Kwartalniku Krajowej Szkoły Sądownictwa i Prokuratury" (Zeszyt 3 (35)/2019) pisał: "Tajemnica zawodowa dziennikarzy stanowi jeden z fundamentów niezależnej prasy, korzystającej z wolności wypowiedzi i realizującej swoją misję. Niezbędne pozostaje zatem zaprojektowanie odpowiednich instrumentów prawnych gwarantujących jej rzeczywiste funkcjonowanie, a także zapewniających realne bezpieczeństwo informatorom prasy. Ochrona relacji zaufania łączącego dziennikarzy z ich informatorami ma zapewnić dopływ informacji do mediów".

Dalej tłumaczył: "Można wyodrębnić trzy ścieżki prowadzące do zwolnienia dziennikarza z zachowania tajemnicy. Pierwszą z nich jest wyrażenie zgody przez autora lub osobę przekazującą materiał prasowy, list do redakcji lub inny materiał o tym charakterze na ujawnienie jej danych. (…) Kolejna podstawa zwolnienia dziennikarza z tajemnicy występuje wówczas, gdy informacja, materiał prasowy, list do redakcji dotyczą przestępstwa określonego w art. 240 § 1 k.k. Dziennikarz nie popełni jednak przestępstwa, nie zawiadamiając właściwych organów, jeżeli będzie przekonany, że organ powołany do ścigania przestępstw taką wiedzę już posiada. Trzecią sytuacją, w której może nastąpić zwolnienie dziennikarza z zachowania tajemnicy zawodowej jest decyzja sądu, wydana na podstawie art. 180 k.p.k.5".

Czytaj też: Środowisko w obronie dziennikarza nazwanego przez Kaczyńskiego przedstawicielem Kremla

Wspomniany w tekście "Tajemnica dziennikarska i jej granice" art. 240 § 1 kodeksu karnego w kontekście tajemnicy zawodowej i służbowej pojawia się w art. 180 § 4 Kodeksu postępowania karnego, w którym czytamy:

• "§ 3. Zwolnienie dziennikarza od obowiązku zachowania tajemnicy nie może dotyczyć danych umożliwiających identyfikację autora materiału prasowego, listu do redakcji lub innego materiału o tym charakterze, jak również identyfikację osób udzielających informacji opublikowanych lub przekazanych do opublikowania, jeżeli osoby te zastrzegły nieujawnianie powyższych danych.
  § 4. Przepisu § 3 nie stosuje się, jeżeli informacja dotyczy przestępstwa, o którym mowa w art. 240 § 1 Kodeksu karnego.
  § 5. Odmowa przez dziennikarza ujawnienia danych, o których mowa w § 3, nie uchyla jego odpowiedzialności za przestępstwo, którego dopuścił się publikując informację".

O czym mówi art. 240 § 1 kodeksu karnego? Ustala katalog spraw, kiedy nie można się posłużyć tajemnicą dziennikarską. Brzmi on:

• „Art. 240. § 1. Kto, mając wiarygodną wiadomość o karalnym przygotowaniu albo usiłowaniu lub dokonaniu czynu zabronionego określonego w art. 118, art. 118a, art. 120-124, art. 127, art. 128, art. 130, art. 134, art. 140, art. 148, art. 156, art. 163, art. 166, art. 189, art. 197 § 3 lub 4, art. 198, art. 200, art. 252 lub przestępstwa o charakterze terrorystycznym, nie zawiadamia niezwłocznie organu powołanego do ścigania przestępstw, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3”.

Czyny zabronione określone w powyższych artykułach to m.in. ludobójstwo, udział w masowym zamachu, zamach stanu, szpiegostwo, zabójstwo, spowodowanie ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, zgwałcenie lub wymuszenie czynności seksualnej czy pedofilia.

Czytaj też: TVP Info będzie rozliczać media nie serwujące rządowej propagandy. "Fakty czy kłamstwa?"

(MAT, 30.05.2023)