Wybory 15 października. Redakcje muszą być przygotowane na procesy wyborcze

Prezydent Andrzej Duda ogłosił wczoraj termin wyborów parlamentarnych - głosowanie odbędzie się 15 października. Dla redakcji oznacza to, że rozpoczyna się gorący okres błyskawicznych procesów. - To prawda, po dość gorącej "prekampanii" spodziewamy się wzrostu liczby procesów w trybie wyborczym - mówi Bartosz Wieliński, zastępca redaktora naczelnego "Gazety Wyborczej".

Prezydent ogłosił termin wyborów parlamentarnych na Instagramie i Twitterze, później na oficjalnym koncie Kancelarii Prezydenta RP. Spotkało się to z krytyką dziennikarzy, którzy zarzucali głowie państwa brak troski o powagę urzędu. Kilkanaście minut wcześniej nieoficjalnie poinformowała o dacie Polska Agencja Prasowa.

Kwestię tzw. procesów wyborczych reguluje art. 111 par. 1 Kodeksu wyborczego z 5 stycznia 2011 r. Stanowi on, że jeżeli rozpowszechniane, w tym również w prasie w rozumieniu ustawy z dnia 26 stycznia 1984 r. – Prawo prasowe (Dz. U. z 2018 r. poz. 1914), materiały wyborcze, w szczególności plakaty, ulotki i hasła, a także wypowiedzi lub inne formy prowadzonej agitacji wyborczej, zawierają informacje nieprawdziwe, kandydat lub pełnomocnik wyborczy zainteresowanego komitetu wyborczego ma prawo wnieść do sądu okręgowego wniosek o wydanie orzeczenia:

1) zakazu rozpowszechniania takich informacji;
2) przepadku materiałów wyborczych zawierających takie informacje;
3) nakazania sprostowania takich informacji;
4) nakazania publikacji odpowiedzi na stwierdzenia naruszające dobra osobiste;
5) nakazania przeproszenia osoby, której dobra osobiste zostały naruszone;
6) nakazania uczestnikowi postępowania wpłacenia kwoty do 100 tys. zł na rzecz organizacji pożytku publicznego.

Prawnicy zwracają uwagę, że powszechnie używane określenie "pozew w trybie wyborczym" nie jest poprawne, w rzeczywistości bowiem chodzi o "wniosek o wydanie orzeczenia".

Sądem właściwym w sprawach o wydanie orzeczenia jest sąd okręgowy, który rozpoznaje wniosek o wydanie orzeczenia w ciągu 24 godzin. Postępowanie w sprawie o wydanie orzeczenia w tzw. trybie wyborczym sąd rozpoznaje w postępowaniu nieprocesowym (art. 111 par. 2 Kodeksu wyborczego). Samo postępowanie nie kończy się wyrokiem, a postanowieniem.

Do rozpoznania sprawy nie jest konieczna obecność wnioskodawcy i uczestnika postępowania, pod warunkiem, że jest to nieobecność usprawiedliwiona, a strony zostały prawidłowo powiadomione o terminie rozprawy.

Zgodnie z art. 111 par. 2 Kodeksu wyborczego postanowienie kończące postępowanie sąd niezwłocznie doręcza wraz z uzasadnieniem osobie zainteresowanej (kandydatowi lub pełnomocnikowi wyborczemu) i zobowiązanemu do wykonania postanowienia sądu - na przykład redakcji.

Od postanowienia sądu okręgowego w sprawie wyborczej przysługuje środek odwoławczy – zażalenie (art. 111 par. 3 Kodeksu wyborczego), które wnosi się do sądu apelacyjnego w terminie 24 godzin. Sąd apelacyjny rozpoznaje zażalenie na postanowienie sądu okręgowego również w ciągu 24 godzin i orzeka o utrzymaniu w mocy, zmianie, bądź uchyleniu postanowienia i przekazaniu go do ponownego rozpoznania sądowi okręgowemu. Od postanowienia sądu apelacyjnego nie przysługuje skarga kasacyjna i podlega ono natychmiastowemu wykonaniu.

Publikacja sprostowania, odpowiedzi lub przeprosin, zgodnie z art. 111 par. 4 Kodeksu wyborczego, powinna nastąpić najpóźniej w ciągu 48 godzin. Koszty publikacji ponosi zobowiązany postanowieniem sądu, a sąd wskazuje media, w których ma nastąpić publikacja oraz jej termin.

Kodeks wyborczy reguluje również kwestię odmowy podporządkowania się orzeczeniu.

Art. 111 par 5 Kodeksu wyborczego: "W razie odmowy lub niezamieszczenia sprostowania, odpowiedzi lub przeprosin przez zobowiązanego w sposób określony w postanowieniu sądu sąd, na wniosek zainteresowanego, zarządza opublikowanie sprostowania, odpowiedzi lub przeprosin w trybie egzekucyjnym, na koszt zobowiązanego".

Co istotne, przepisy art. 111 Kodeksu wyborczego stanowią także wyjątek od określonej w art. 104 Kodeksu wyborczego zasady, zgodnie z którą kampania wyborcza rozpoczyna się z dniem ogłoszenia aktu właściwego organu o zarządzeniu wyborów i ulega zakończeniu na 24 godziny przed dniem głosowania. Oznacza to, że postępowanie o wydanie orzeczenia, samo wydanie orzeczenia i publikacja sprostowania, odpowiedzi lub przeprosin mogą nastąpić także w czasie tzw. ciszy wyborczej, która obowiązuje w dniu wyborów oraz 24 godziny przed nim.

Jeżeli sąd orzeknie publikację sprostowania, odpowiedzi lub przeprosin w radiu bądź telewizji, czas przeznaczony na ich publikację nie jest wliczany do dopuszczalnego wymiaru czasu emisji reklam określonego w art. 16 Ustawy z dnia 29 grudnia 1992 r. o radiofonii i telewizji (art. 111 par. 5a Kodeksu wyborczego).

Skorzystanie z trybu wyborczego nie oznacza, że osoba pokrzywdzona publikacjami nie może dochodzić swoich praw na mocy innych przepisów - w szczególności chodzi tu o kodeks karny, kodeks cywilny i prawo prasowe.

Bogusław Chrabota, redaktor naczelny "Rzeczpospolitej", uważa, że w tej kampanii liczba procesów w trybie wyborczym może wzrosnąć w stosunku do lat wcześniejszych. - Spodziewam się tego. Temperatura tej kampanii będzie wysoka, a poziom emocji wyjątkowy - mówi nam.

- To prawda, że po tej dość gorącej "prekampanii" spodziewamy się wzrostu liczby procesów w trybie wyborczym - potwierdza też Bartosz Wieliński, zastępca redaktora naczelnego "Gazety Wyborczej". - Od początku wakacji pozwów o sprostowanie w sprawach politycznych mamy już kilkanaście.

Wieliński dodaje, że nie wszystkim ten tryb może odpowiadać. - Tak jak w sprawie Joachima Brudzińskiego, który skarży gazetę i Wojciecha Czuchnowskiego za tekst o remoncie jego mieszkania przez państwową spółkę hotelową. Gdyby pozwał nas w trybie wyborczym - musiałby przedstawić wszystkie dokumenty, o które od tygodni nie możemy się doprosić.

Pod tym linkiem znajdą Państwo Ustawę z 5 stycznia 2011 r. Kodeks Wyborczy

Jednocześnie Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji zwraca uwagę na cztery rozporządzenia, które regulują działalność nadawcy publicznego w kontekście wyborów. Są to:

• rozp. KRRiT w sprawie szczegółowych zasad i trybu przeprowadzania debat przez Telewizję Polską Spółkę Akcyjną,
• rozp. KRRiT w sprawie czasu oraz ramowego podziału czasu przeznaczonego na rozpowszechnianie nieodpłatnie audycji wyborczych,
• rozp. KRRiT w sprawie trybu postępowania w sprawach nieodpłatnego przedstawiania w programach publicznych nadawców radiowych i telewizyjnych informacji, wyjaśnień i komunikatów Państwowej Komisji Wyborczej,
• rozp. KRRiT w sprawie zasad i sposobu łącznego prowadzenia kampanii wyborczej w programach radiowych i telewizyjnych przez komitety wyborcze uprawnione do rozpowszechniania audycji wyborczych (wszystkie akty prawne znajdą Państwo pod tym linkiem).

(PAR, 09.08.2023)