Jak pisać o osobach LGBT+

Jakich zasad powinni się trzymać dziennikarze piszący o osobach LGBT+, by robić to poprawnie i z szacunkiem? Czego powinniśmy unikać w swoich tekstach, a na co zwracać szczególną uwagę?

Tekst warsztatowy o tym, jak pisać o osobach LGBT+ pochodzi z magazynu „Press” (3/4 2021)

1. Stosować akronim odpowiadający osobom, o których piszemy

LGBT to skrótowiec oznaczający osoby o innej od większościowej orientacji psychoseksualnej i/lub tożsamości płciowej: lesbijki (L), gejów (G), osoby biseksualne (B) i transpłciowe (T). Czasem jest on rozbudowywany o kolejne litery – LGBTQIAP odnosi się także do osób queer (Q), interpłciowych (I), aseksualnych (A) i panseksualnych (P).

Ostatnio popularność zdobywa akronim LGBT+, gdzie symbol „+” oznacza osoby nieidentyfikujące się z poprzedzającymi go literami.

Ważne, by stosować akronim, który odnosi się do grupy czy osób, o których faktycznie mowa w tekście, i nie pomija żadnej z nich. Wykluczające wobec np. lesbijek, osób biseksualnych i transpłciowych byłoby zastępowanie skrótowca LGBT np. słowem „geje” dla opisu całej grupy.

2. „Społeczność LGBT”, a nie „środowiska LGBT”

Akronim LGBT (czy jego rozszerzenia) nie powinien pojawiać się sam. Wskazane jest, by poprzedzało go słowo „społeczność”, co ma położyć nacisk na osoby tworzące daną grupę, podkreślenie ich różnorodności i nadanie im podmiotowości. Określenia „środowisko/środowiska LGBT” mają negatywne konotacje, sugerują, że grupa ma jakiś wspólny cel, stanowi zagrożenie.

3. „Osoba homoseksualna”, a nie „homoseksualista”; „osoba transpłciowa”, a nie „transseksualista”; „homoseksualność”, a nie „homoseksualizm”

Pojęcia takie jak homoseksualista, biseksualista czy transseksualista jako zakorzenione w języku patologii medycznej budzą negatywne skojarzenia. Zamiast tego należy używać zwrotów: osoba homoseksualna, biseksualna, transpłciowa. Podobnie słowa homoseksualizm czy biseksualizm kojarzą się z chorobą czy zaburzeniami. Transseksualizm (z uwagi na końcówkę) może błędnie sugerować, że to pojęcie odnosi się do orientacji seksualnej, a nie tożsamości płciowej, a preferencje seksualne – do konkretnych praktyk. Należy wobec powyższego pisać: homoseksualność/orientacja homoseksualna, biseksualność/orientacja biseksualna, transpłciowość. Zamiast transkobieta i transmężczyzna należy pisać trans kobieta i trans mężczyzna – w takim zapisie słowo „trans” jest określeniem cechy danej osoby, a nie pełną definicją jej płci. Pamiętaj, że słowa „trans” i „transka” jako określenie osoby transpłciowej są obraźliwe.

4. Nie „przyznać się do...”, ale „dokonać coming outu”

Przyznajemy się do rzeczy złych czy wstydliwych. Jeśli ktoś otwarcie mówi, że jest np. osobą homoseksualną, możemy pisać o jego czy jej „coming oucie” albo bardziej po polsku: o „wyjściu z szafy”.

5. „Korekta”, „tranzycja” albo „uzgodnienie (prawne) płci”, a nie „zmiana płci”

Osoba transpłciowa nie zmienia płci, tylko dokonuje korekty w następstwie błędnego oznaczenia płci w akcie urodzenia, dostosowuje fizyczność i dokumenty do płci odczuwanej. Z tego powodu nie piszemy o kimś, że „urodził się jako kobieta/mężczyzna”, był „kobietą, która była mężczyzną” lub „mężczyzną uwięzionym w ciele kobiety”.

6. Nie wiesz, jakiego użyć zaimka? Zapytaj

Jeśli nie mamy pewności, jak zwracać się do danej osoby, najlepiej ją o to spytać: „jak się do ciebie zwracać?”, „jakich zaimków mam używać w rozmowie?”. To nie jest niegrzeczne. Na Zachodzie zaimki są wpisywane np. w stopkę mailową. W krajach anglojęzycznych osoby niebinarne używają zaimka „they”, czego nie da się prosto przetłumaczyć na polski. Dlatego w Polsce osoby niebinarne często stosują wymiennie zaimki żeńskie i męskie lub ich unikają. Opisujemy osobę za pomocą rodzaju gramatycznego, którego obecnie używa, także pisząc o czasie przed coming outem.

7. Nie używaj starego imienia (deadname’u)

Zwracamy się do danej osoby i piszemy o niej imieniem czy pseudonimem, jakiego chce używać. Do Stinga nikt nie mówi Gordon, a przez lata Jan Rokita funkcjonował w przestrzeni publicznej jako Jan Maria Rokita, mimo że nie ma tak na drugie imię. Podobnie jest z imionami nadanymi przy urodzeniu osób transpłciowych i niebinarnych, przed wykształceniem się ich tożsamości (deadname’ami). Przypadek choćby głośnej sprawy Margot, którą policja nazywała zgodnie z oficjalnymi danymi z dokumentów Michałem Sz., warto wyjaśnić czytelnikom, np. „policja stosuje wobec Margot formę męską, mimo że jest ona osobą niebinarną i mówi o sobie w formie żeńskiej”. Możemy też spytać rozmówcę, czy zgadza się na użycie w tekście dawnych danych. I uszanować jego odmowę, dla niektórych to może być traumatyczne wspomnienie.

8. Nie „legalizacja związków homoseksualnych”, ale „prawo do formalizacji związków” lub „prawo do równości małżeńskiej”

Związki osób tej samej płci nie są w Polsce nielegalne, tylko nieuznawane przez państwo, które nie daje osobom LGBT prawnej możliwości sformalizowania związku. Związki takie poza tym nie muszą składać się wyłącznie z osób homoseksualnych (mogą to być osoby biseksualne), dlatego należy pisać o związkach jednopłciowych. Niewskazane są terminy „homozwiązki”, „homomałżeństwa” czy „związki gejowskie”. Zamiast „homorodzina” pisz „rodzina” lub „tęczowa rodzina”.

9. Czego jeszcze unikać?

Często używany zwrot „kochający inaczej” nie jest wskazany: sugeruje wprost, że osoby LGBT+ kochają inaczej niż heteroseksualne (to znaczy jak?). „Mniejszości seksualnych” również warto unikać: zwrot kładzie nacisk na seksualność, pomija inne cechy składające się na tożsamość grupową osób LGBT+.

Nasze porady powstały we współpracy z dziennikarką Gazeta.pl Wiktorią Beczek ze Stowarzyszenia Miłość Nie Wyklucza i Cecylią Jakubczak z Kampanii przeciw Homofobii. Korzystaliśmy też z przewodnika, jaki opublikowała w swoich mediach społecznościowych Fundacja Trans-Fuzja

SŁOWNIK

Misgendering – używanie nieodpowiednich zaimków wobec osoby. Celowy misgendering jest formą przemocy.
Osoba cispłciowa – osoba, której płeć jest zgodna z przypisaną przy narodzinach
Osoba interpłciowa – ONZ szacuje, że osoby interpłciowe stanowią 1,7 proc. populacji na świecie. Ciała osób interpłciowych i ich cechy płciowe są w pełni naturalnymi, ludzkimi cechami płciowymi. Zróżnicowane cechy płciowe mogą występować u osób interpłciowych na poziomie chromosomów, układu hormonalnego i receptorów hormonalnych lub wewnętrznych i zewnętrznych narządów płciowych. Dawniej na interpłciowość mówiło się „hermafrodytyzm”, co jest uznawane za skrajnie obraźliwe
Osoba transpłciowa – osoba, której płeć nie jest zgodna z przypisaną przy narodzinach
Trans kobieta – kobieta, której przy narodzinach przypisano płeć męską
Trans mężczyzna – mężczyzna, któremu przy narodzinach przypisano płeć żeńską
Tranzycja – terapia korekty płci. Może być hormonalna lub medyczna, społeczna (zmiana ubioru, używanie innych niż dotąd zaimków, zmiana sposobu zachowania) lub prawna (dopasowanie dokumentów do płci osoby). Uwaga: płeć nie jest „zmieniana” tylko „uzgadniana” 

(JSX, 18.06.2021)