„Płuczki. Poszukiwacze żydowskiego złota"

Paweł Piotr Reszka

Wydawnictwo Agora
Warszawa 2019

O kopaczach jako pierwszy powiedział Pawłowi Piotrowi Reszce kierownik muzeum w Bełżcu Robert Kuwałek. Było to w 2006 roku, w 2008 Piotr Głuchowski z Marcinem Kąckim opublikowali reportaż „Gorączka złota w Treblince", a w 2011 ogólnokrajową debatę wywołała książka „Złote żniwa" Jana Tomasza Grossa i Ireny Grudzińskiej-Gross. Dyskusja nie dotyczyła sedna, czyli jak w Polsce dochodziło do masowego, trwającego całe dekady procederu bezczeszczenia ludzkich zwłok w poszukiwaniu złota, ale skupiała się na rzekomych przekłamaniach.

Pretekstem była zamieszczona w książce fotografia, która przedstawiała grupę osób z łopatami w ręku. Jednymi z największych adwersarzy Grossów byli wówczas Michał Majewski i Paweł Reszka, którzy na łamach „Rzeczpospolitej" pisali, że autorzy „Złotych żniw" oskarżyli ludzi ze zdjęcia o rabowanie masowych grobów bez dowodów. Paweł Piotr Reszka – zbieżność nazwisk z pierwszym Reszką – poszedł tropem zdjęcia i w archiwum IPN odnalazł inne ujęcie spornej sceny z napisem, który nie pozostawia żadnych wątpliwości: „Rozkopywacze grobów Treblinki zebrani przed szczątkami ofiar w dniu obławy".

Reszka o kolegach dziennikarzach wspomina – to ważne tło opowieści. Pisze reportaż, nie polemikę, jedzie więc w okolice Bełżca i Sobiboru sprawdzić, czy i tam zachowała się pamięć o szukaniu żydowskiego złota.

Rezultatem tej wyprawy są „Płuczki" – dziwne i przerażające świadectwo. Dziwne – bo większość miejscowych opowiada, że „chodziło się kopać", w tonie młodzieńczej przygody. Przerażające, kiedy z nieskrywaną lekkością mówią o „rąbance", czyli rąbaniu zwłok łopatami. Tłumaczą się biedą powojenną, no i tym, że wszyscy chodzili. Niemal nikt nie ma wyrzutów sumienia.

Reszka tworzy mozaikę głosów, w której dociera do nas, że miejscowi nie traktowali dawnych żydowskich sąsiadów jak ludzi. I tego bieda nie tłumaczy. „Płuczki" dokładają cenną cegiełkę do budowania pamięci o polskiej winie.

(KB, 08.05.2020)