Sukces "Chłopek" spowodował spór między autorką a wydawnictwem

Joanna Kuciel-Frydryszak, autorka książki „Chłopki” (Wydawnictwo Marginesy), której sprzedaż przekroczyła pół mln egz., domaga się publicznie dodatkowego wynagrodzenia od wydawnictwa, powołując się na tzw. klauzulę bestsellerową. Jej sprawa dzieli autorów i wydawców.

Książka "Chłopki. Opowieść o naszych babciach" ukazała się w maju 2023 roku. Pod koniec 2024 roku wydawnictwo Marginesy pochwaliło się, że jej sprzedaż przekroczyła pół mln egz.

"Kuciel-Frydryszak jest cichą rewolucjonistką"

"W związku z ogromnym sukcesem sprzedażowym, jaki odniosła książka »Chłopki« mojego autorstwa, okazało się, że wielkie korzyści, jakie osiągnęło Wydawnictwo Marginesy, są nieproporcjonalnie wysokie względem mojego wynagrodzenia" – napisała w piątek na Instagramie Joanna Kuciel-Frydryszak, autorka bestsellera. "Dlatego zamierzam skorzystać ze znowelizowanego ostatnio art. 44 prawa autorskiego, czyli tak zwanej klauzuli bestsellerowej, która zakłada, że »w przypadku gdy wynagrodzenie twórcy jest niewspółmiernie niskie w stosunku do korzyści nabywcy autorskich praw majątkowych lub licencjobiorcy, twórca może żądać stosownego podwyższenia wynagrodzenia przez sąd«".

Czytaj też: Brak regulacji szkodzi rynkowi książki – wynika z raportu zleconego przez Instytut Książki

– Ten przepis jest obecny w polskim prawie od lat. Twórcy powołują się na niego rzadko, bo hitów sprzedażowych porównywalnych z "Chłopkami" pojawia się na naszym rynku mało – zauważa Karol Kościński, dyrektor generalny ZAiKS. Podkreśla jednak, że ustalenie, czy roszczenia Joanny Kuciel-Frydryszak są zasadne, wymaga analizy umowy, którą podpisała z Wydawnictwem Marginesy. – Nie znamy tej umowy, więc mogę tylko bardzo ogólnie powiedzieć, że najmniej korzystne są umowy ryczałtowe, na bazie których autor przekazuje całość praw autorskich wydawcy za jednorazowo zapłaconą kwotę, co w oczywisty sposób pozbawia go prawa do partycypacji w sukcesie sprzedażowym. Korzystniejsze są umowy ustalające procentowy udział autora w sprzedaży. Jeśli autorka "Chłopek" ma tego typu umowę i zdecydowała się na otwarty spór, można przypuszczać, że uznała, iż jej udział procentowy określony w umowie jest zbyt mały – dodaje Kościński.

W reakcji na wpis autorki Wydawnictwo Marginesy opublikowało na Facebooku oświadczenie. Napisano w nim: "Wydawnictwo Marginesy oświadcza, że wypełnia wszystkie zapisy wynikające z umowy na »Chłopki«, jednocześnie od sierpnia 2024 prowadzi z Autorką rozmowy na temat dodatkowego wynagrodzenia autorskiego w związku z nadzwyczajnym sukcesem rynkowym książki". I dalej: "Niestety, wszystkie dotychczasowe propozycje Wydawnictwa w tej kwestii były przez Autorkę odrzucane. Rozmowy z Autorką i reprezentującymi ją prawnikami trwają. Mamy nadzieję, że już wkrótce uda nam się porozumieć. Z uwagi na poufność sprawy Wydawnictwo Marginesy nie będzie odpowiadać na komentarze oraz pytania w tej sprawie".

Kuciel-Frydryszak poparli w mediach społecznościowych autorzy książek. "Joanna Kuciel-Frydryszak jest cichą rewolucjonistką" – napisała na Facebooku Małgorzata Rejmer. I dodała: "Jaki to chichot historii, jakaś smutna ironia, że o swoje prawa walczy teraz autorka, która napisała książkę o wyzysku kobiet, o niewidzialności ich pracy, o niesprawiedliwości".

Kwestia uznaniowa dla sądu

Nie wszyscy autorzy wypowiadali się w tej sprawie jednoznacznie, co zirytowało Jakuba Żulczyka. "Wiecie, jakie procenty dostają autorzy" – pisał na Facebooku. "Wiecie, jakie mogła mieć Kuciel-Fydryszak jako autorka znikąd, przy książce której nikt nie skalował w najśmielszych snach na pół miliona sprzedanych egzemplarzy.(…) Wstyd mi za Was, w momencie gdy można zabrać głos w imieniu autorki, w imieniu jej interesu, chowacie głowę w piasek, boicie się, bo boicie się o własne interesy".

Czytaj też: Polska Izba Książki powołała zespół ds. sztucznej inteligencji. Pytamy o szanse i zagrożenia

– Joanna Kuciel-Frydryszak nie ujawniła warunków umowy z Wydawnictwem Marginesy, więc tak naprawdę nie wiemy nic – zauważa Cezary Łazarewicz, autor książek reporterskich. – Wydawnictwa najczęściej podpisują z autorami umowy ustalające procentowe wynagrodzenia od wielkości sprzedaży. Zatem im większa sprzedaż, tym wyższe wynagrodzenie dla autora. W tym modelu nie widzę tu szczególnego powodu do ustalania dodatkowej succes fee. Ale podkreślam, że w umowie z Wydawnictwem Marginesy mogą być jakieś zapisy niekorzystne dla autorki "Chłopek". Nie wiemy tego i najpewniej nigdy nie dowiemy się, bo umowy handlowe są przeważnie niejawne – dodaje Łazarewicz.

– Nie znamy umowy, więc nie mamy jakichkolwiek przesłanek do rozważań, po czyjej stronie leży racja – komentuje Sonia Draga, redaktorka naczelna Grupy Wydawniczej Sonia Draga i prezeska Federacji Europejskich Wydawców. – Ubolewam, że spór i dyskusja na ten temat odbywa się w mediach społecznościowych. Dominują w niej emocjonalne wpisy autorów, które często nie uwzględniają specyfiki polskiego rynku książki i sytuacji wydawców – dodaje.

Sonia Draga przestrzega przed traktowaniem art. 44 prawa autorskiego jako wyroczni w każdej sprawie. – Jego treść mówi: „W przypadku gdy wynagrodzenie twórcy jest niewspółmiernie niskie w stosunku do korzyści nabywcy autorskich praw majątkowych lub licencjobiorcy, twórca może żądać stosownego podwyższenia wynagrodzenia przez sąd”. Ale kto ma ustalić, w jaki sposób wynagrodzenie jest niewspółmierne? Przecież wydawca ma wiele tytułów w danym okresie – na pozostałych może osiągnąć nawet spore straty i wyniki finansowe niekoniecznie odzwierciedlą te »nadmierne korzyści«. Dla sądu będzie to zawsze kwestia uznaniowa – zarówno ustalenie dysproporcji pomiędzy oboma podmiotami, jak i ustalenie »stosownego podwyższenia wynagrodzenia« – podsumowuje prezeska Federacji Europejskich Wydawców.

Czytaj też: Nielegitne Legimi. Serwis pobierał abonament za książki, ale się nie rozliczał

(JF, 18.03.2025)