Sztuczna inteligencja w radiu. Ona już tam jest

Projekt OFF Radia Kraków z użyciem sztucznej inteligencji był przykładem, jak nowe technologie mogą wspierać i wzbogacać treści i formy radiowe. Z drugiej zaś strony, projekt z zastosowaniem sztucznej inteligencji wywołał, niekiedy bardzo emocjonalną, debatę nad etyką i przyszłością dziennikarstwa w świecie cyfrowym – piszą dla Press.pl prof. dr hab. Stanisław Jędrzejewski, dr Aleksandra Chmielewska, dr Krzysztof Kuźmicz i Paweł Bobrowski z Centrum Badań Mediów i Społeczeństwa na Akademii Leona Koźmińskiego.

Era masowych mediów ustępuje miejsca nowym, bardziej zindywidualizowanym formom przekazu. Tradycyjne modele radiowe, które przez dekady charakteryzowały się jednorodnym przekazem skierowanym do szerokiego odbiorcy, zaczynają tracić na znaczeniu w obliczu dynamicznie zmieniających się oczekiwań młodszych pokoleń. Zjawisko to szczególnie widoczne jest wśród odbiorców w wieku 17-26 lat, którzy preferują bardziej spersonalizowane, interaktywne formy konsumpcji treści. OFF Radio Kraków, odpowiadając na te zmiany, postanowiło przetestować nowy model platformy radiowej, bazujący na technologii AI, który angażuje odbiorców w sposób niemożliwy do osiągnięcia przez klasyczne stacje radiowe.

Sztuczna inteligencja jako partner w produkcji treści

Zastosowanie AI w branży medialnej, w tym także w radiu, odgrywa coraz większą rolę, przyczyniając się do fundamentalnych zmian w sposobie, w jaki treści są tworzone, zarządzane oraz udostępniane. Radio od zawsze było otwarte na nowoczesne rozwiązania technologiczne, a przemiany w tej branży były widoczne na przestrzeni lat. Jednym z najważniejszych przykładów transformacji jest zmiana paradygmatu nadawania radiowego – przejście z technologii analogowej na cyfrową, co przyniosło znaczne korzyści, takie jak lepsza jakość dźwięku, rozszerzony zasięg oraz lepszy odbiór.

Innowacje technologiczne w radiu służą między innymi wykorzystaniu AI do wspomagania działań operacyjnych stacji radiowych, takich jak automatyzacja działań programowych za pomocą inteligentnych systemów zarządzania oraz implementację wirtualnych prezenterów (tzw. DJ-ów AI), którzy wspierają proces tworzenia i nadawania treści, w tym muzyki. W tym kontekście istotne jest zapewnienie możliwości interakcji ze słuchaczami oraz budowanie silniejszych relacji z reklamodawcami poprzez wykorzystanie usług AI, które mogą być realizowane w pełni automatycznie. W przyszłości możliwe stanie się zautomatyzowanie wielu działań radiowych, w tym przygotowywania ramówek, negocjowania umów reklamowych czy prowadzenia działań marketingowych bezpośrednio przez systemy sztucznej inteligencji, co może prowadzić do redukcji roli człowieka w tych procesach. Jednocześnie jednak pozostawiając miejsce dla asystentów ludzkich, wspomagających działanie systemów AI poprzez współpracę między agentami AI a człowiekiem.

Sztuczna inteligencja w radiu umożliwia automatyzację procesów dotychczas wymagających pracy człowieka. Narzędzia takie jak Voicetrack.ai oraz Eleven Labs pozwalają na syntetyzowanie głosów wirtualnych prezenterów i dynamiczne dopasowywanie treści do potrzeb odbiorców. Eksperymentalne RadioGPT, oparte na modelu GPT-3, łączy technologię przetwarzania języka naturalnego z systemem TopicPulse, śledzącym setki tysięcy źródeł informacji, co pozwala na generowanie aktualnych i interesujących treści w czasie rzeczywistym. Takie innowacje umożliwiają bardziej efektywne zarządzanie ramówkami, a także szybsze reagowanie na oczekiwania słuchaczy. Dzięki temu skuteczniejsze jest zarządzanie treściami, zwiększenie jakości nadawania oraz zredukowanie kosztów operacyjnych.

Próby wykorzystania AI w radiu

Jednym z pierwszych prób wykorzystania sztucznej inteligencji w mediach było uruchomienie w 1998 roku w Korei Południowej wirtualnego piosenkarza, ale ówczesna technologia nie była wystarczająco zaawansowana, aby zapewnić projektowi długotrwały sukces, miało więc to charakter efemeryczny. Przełom w zastosowaniu AI w mediach nastąpił dopiero w 2023 roku, kiedy powstał system oparty na technologii GPT-3, nazwany RadioGPT. Zostało wykorzystane przez stację lokalną w Cleveland w stanie Ohioi, która korzystała z zaawansowanej sztucznej inteligencji. System ten łączył technologie przetwarzania języka naturalnego, wykorzystując model GPT-3, z systemem TopicPulse, który śledził wiadomości, treści społecznościowe oraz ponad 250 tys. innych źródeł informacji.

Rozwój AI w radiu objął również eksperymenty prowadzone przez stacje radiowe w Szwajcarii, Niemczech, Malezji, Polsce i wielu innych krajach, które wprowadziły sztucznych prezenterów, aby zwiększyć interaktywność i atrakcyjność nadawanych treści. Jako przykład może tutaj posłużyć Radio News, które dostarcza aktualnych informacji o najważniejszych wydarzeniach w zaledwie kilka minut. W odróżnieniu od prasy i telewizji, radio może przekazywać wydarzenia w czasie rzeczywistym, zacierając granice między zbieraniem, przetwarzaniem i rozpowszechnianiem informacji.

Z kolei szwedzkie radio publiczne korzysta z prototypu chatbota, który odpowiada na pytania słuchaczy, korzystając z biblioteki zawierającej 2 miliony artykułów. Olle Zachrison, szef działu sztucznej inteligencji w Swedish Radio, zaznaczył, że są ostrożni w implementacji tej technologii, szczególnie po błędzie popełnionym przez jednego ze skandynawskich nadawców, kiedy w wygenerowanym przez AI tekście stwierdzono, że norweski piłkarz Erling Haaland został postrzelony. Był to problem składniowy, którego można było uniknąć przy bardziej dokładnej redakcji.

Problem barier językowych został również zauważony w badaniach Furtákovej, która wskazała, że obecne narzędzia AI nie są w stanie generować wiadomości radiowych w języku słowackim bez dalszej edycji przez prezenterów. Nikola Kaňuková, dyrektor programowa Trnavské rádio, zauważa, że oprogramowanie AI może wykonać niemal 100 proc. zadań, które obecnie wymagają pracy co najmniej ośmiu osób.

W 2014 roku Radio Trnava uruchomiło pilotażowy projekt redaktora, którego głos generowany jest przez sztuczną inteligencję. „Zależało nam, aby projekt był przygotowany kompleksowo. Dlatego też powstał najpierw kodeks wykorzystania AI, który opublikowaliśmy także na naszej stronie internetowej. Radio Trnava ma silny zasięg regionalny. Zadaniem redaktora AI jest omówienie treści, które nie są już w zasięgu zasobów ludzkich” – powiedział dyrektor Trnava Radio Dušan Vančo, cytowany przez Radia.sk.

Inne stacje słowackie zdecydowały się na zastosowanie AI jako głosów do komunikacji ze słuchaczami, a nie tylko narzędzi do generowania tekstu. Według badań Wanga z 2021 roku, prezenterzy AI potrafią przekazywać jedynie dosłowne znaczenie tekstu, ale nie są w stanie przekazać głębszego znaczenia, zwłaszcza jeśli chodzi o fleksję tonu, wysokość głosu i pauzy. Mechaniczna natura prezenterów AI może wpłynąć negatywnie na efektywność komunikacji ze słuchaczami, szczególnie w dużych transmisjach. Tacy prezenterzy mogą nie posiadać umiejętności komunikacyjnych i zdolności głębokiego myślenia, aby skutecznie angażować słuchaczy. Mimo tych wyzwań, słowackie radio Europa 2 w 2019 roku wprowadziło robota-prezentera „Eva” do prowadzenia serwisu informacyjnego o godz. 16 w dni robocze. Reakcje słuchaczy były w większości negatywne: „Brakowało mu ludzkiego ciepła”, „Nie wzbudzał emocji” oraz „Brzmiało jak konwersja tekst-na-mowę przez Google Translate”.

W jednodniowym eksperymencie szwajcarska stacja Couleur 3 zleciła sztucznej inteligencji stworzenie wiadomości, które mogłyby być konsumowane w 2070 roku, aby uniknąć pomyłek z rzeczywistymi wiadomościami. Co godzinę nadawano futurystyczne wiadomości, takie jak tymczasowy zakaz lotów statków kosmicznych nad Genewą z powodu skarg na hałas, otwarcie pierwszej podwodnej restauracji na jeziorze Zuryskim oraz turyści obcy, którzy mylą łabędzie z zabawkami nadmuchiwanymi. Główna krytyka tego projektu brzmiała: „Technologia jest imponująca, ale brak ludzkiego elementu jest zauważalny. Roboty są wykrywalne, a osobowość zanika”.

Na podstawie danych z raportu Radio World uzyskano informacje na temat zastosowania AI na wielu rynkach. Patti Taylor, wiceprezes i kierownik rynku Beasley Media Group Detroit, przedstawiła, w jaki sposób organizacja wykorzystuje narzędzia AI zarówno po stronie programowania treści, jak i generowania przychodów po stronie sprzedaży. W szczególności sztuczna inteligencja jest używana w fazie przedsprzedażowej i posprzedażowej cyklu sprzedaży, m.in. do generowania e-maili o dostosowanej treści dla potencjalnych klientów, przygotowywania atrakcyjnych tematów wiadomości czy skryptów audio do promocji produktów. AI pozwala także na automatyzację czasochłonnych zadań, takich jak tworzenie materiałów promocyjnych, co zmniejsza obciążenie pracą przedstawicieli handlowych i pozwala im skupić się na strategicznych działaniach sprzedażowych.

Howard Toole, większościowy partner Rome Radio Partners, zaprezentował stacje FM WRBF która wykorzystała zastosowanie systemu AI do nadawania treści, co obejmuje m.in. programowanie nocnych audycji przez A.I. Gunner oraz stosowanie sklonowanych głosów do promocji i komunikatów radiowych. Dzięki zaawansowanym algorytmom generatywnym AI może tworzyć odpowiednie treści oparte na serii podpowiedzi, jednak system wymaga jeszcze pewnych poprawek, szczególnie w zakresie wymowy. Rome Radio Partners eksperymentuje również z wdrożeniem sztucznej inteligencji do produkcji krótkich promocji, które są dostosowane do wymagań klientów.

Niemiecki nadawca Antenne Deutschland wdrożył stację streamingową Absolut Radio AI, która została zaprogramowana oraz wyposażona w syntetycznego prezentera o nazwie kAI. Stacja wykorzystuje Radio.Cloud z funkcją Voicetrack.ai, która umożliwia nie tylko tworzenie harmonogramów i zarządzanie programowaniem stacji, ale także generowanie ścieżek głosowych (Radio World, 2024). Projekt ma na celu pokazanie, że AI może wspierać tworzenie i nadawanie treści, przyspieszając ich produkcję i zwiększając kreatywność. Jednym z celów jest także pomoc pracownikom w rozwijaniu umiejętności niezbędnych do współpracy z AI, co w przyszłości może stać się istotnym elementem działalności medialnej.

Natalie Marsh, wiceprezes i kierownik rynku Lotus Broadcasting, wyjaśnia, że organizacja przygląda się wykorzystaniu sztucznej inteligencji do poprawy interaktywności treści oraz analizowania zachowań słuchaczy w celu zwiększenia ich zaangażowania. Marsh zaznacza, że sztuczna inteligencja jest obecnie analizowana w zakresie implementacji, w sposób ostrożny i z uwzględnieniem potencjalnych zagrożeń, takich jak możliwe negatywne skutki dla reputacji organizacji. Zastosowanie AI ma wspierać tworzenie interaktywnych treści, takich jak ankiety czy quizy, a także służyć do analizy danych o słuchaczach.

Klaster Cox Media Group w Tampie składający się z sześciu stacji – pięciu muzycznych i jednej mówionej – korzysta z narzędzia chmurowego do analizy treści, co pozwala na monitorowanie efektywności reklamodawców oraz mierzenie ich obecności na antenie. Narzędzie AI zapewnia dostęp do informacji o wystąpieniach klienta na stacjach radiowych, umożliwiając dokumentację wartości dostarczanej przez stację. Cox Media korzysta również z narzędzi atrybucji, które pomagają śledzić, w jaki sposób treści na antenie wpływają na aktywność online, co jest kluczowe w kontekście reklamy zintegrowanej. Meder podkreśla jednak konieczność zachowania ostrożności przy wdrażaniu nowych technologii AI, aby uniknąć potencjalnych negatywnych skutków dla działalności. Według niego, AI powinna wspomagać tworzenie treści radiowych a nie zastępować ludzi, zwłaszcza na antenie.

HIS Radio, które jest częścią Radio Training Network, korzysta z narzędzi AI, takich jak Futuri AudioAI, do sklonowania głosów swoich prezenterów i dostarczania trzech na godzinę 18-sekundowych przerw informacyjnych na lokalnych rynkach. Technologia ta pozwala na zwiększenie lokalnej obecności stacji, co jest istotne w przypadku rozbudowanej sieci regionalnych stacji (Radio World, 2024). Narzędzia sztucznej inteligencji wykorzystywane są również do pisania reklam i promocji, co pozwala na zwiększenie efektywności pracy i ograniczenie konieczności zaangażowania pracowników w rutynowe zadania.

Bill Gamble, dyrektor generalny Mid-West Family, zrealizował wdrożenie sztucznej inteligencji w formie dwóch prezenterów nocnych, DJ-ów radiowych w stanie Michigan. Dzięki zastosowaniu Futuri AudioAI stacja może dostarczać aktualne informacje oraz rozrywkę, szczególnie w godzinach nocnych, kiedy zatrudnianie ludzi jest mniej opłacalne. Gamble podkreśla, że technologia AI w produkcji może mieć większy wpływ na efektywność pracy, szczególnie w obszarze promocji stacji oraz produkcji reklam.

Technologie AI znalazły już zastosowanie w innych europejskich stacjach radiowych, jak Antenne Vorarlberg w Austrii czy Radio Lozärn w Szwajcarii.

Z powyższych przykładów wynika, że narzędzia AI nie są jeszcze na tyle zaawansowane, aby w pełni zintegrować się z wiadomościami radiowymi. Badania pokazują, że teksty generowane przez AI są użyteczne w języku angielskim, jednak mogą powodować nieporozumienia lub być mylące w innych językach. Z tego powodu, mimo stosowania AI w newsroomach, dziennikarze nadal muszą sprawdzać lub redagować generowane raporty. Jeśli chodzi o wykorzystywanie głosów AI w radiowych serwisach informacyjnych, powyższe przykłady wskazują, że słuchacze mają tendencję do postrzegania ich negatywnie. Zjawisko to może wynikać ze specyficznych kryteriów mowy stosowanych w wiadomościach radiowych, zwłaszcza jeśli chodzi o ton, głos i pauzy.

OFF Radio Kraków przez kilka dni zaledwie eksperymentowało z AI, integrując kilka narzędzi technologicznych do automatyzacji tworzenia treści i ich personalizacji. Sztuczna inteligencja generuje treści, obrazy promocyjne oraz głosy wirtualnych postaci, które prowadzą programy, co zmniejsza potrzebę angażowania ludzkich lektorów. Wirtualni prowadzący OFF Radia Kraków – tacy jak „Emi”, „Kuba” i „Alex” – stali się nie tylko rozpoznawalnymi „głosami” stacji, ale również symbolami personalizacji, odpowiadając na zainteresowania młodej generacji. Ich wygenerowane głosy są niemal nieodróżnialne od ludzkich, a personalizacja przekazu pozwala skuteczniej dotrzeć do młodszych grup docelowych.

W ramach projektu krakowskiego wykorzystywano kilka zaawansowanych narzędzi AI. Chatbot GPT generował teksty audycji, które były następnie redagowane przez dziennikarzy, zapewniając wysoką jakość i zgodność z zasadami etyki dziennikarskiej. System Eleven Labs syntetyzował głosy wirtualnych prowadzących, a narzędzie Leonardo generowało grafiki i obrazy na potrzeby promocji. Dzięki temu możliwa była szybka i dynamiczna personalizacja przekazu – istotna szczególnie dla młodszej publiczności.

Automatyzacja mediów – ewolucja czy rewolucja?

Choć zastosowanie AI w mediach niesie za sobą liczne korzyści, nie brakuje głosów sceptycznych. Obawy dotyczą przede wszystkim wpływu AI na jakość przekazu oraz potencjalnych zagrożeń dla miejsc pracy w branży dziennikarskiej. Przeciwnicy automatyzacji podkreślają, że AI, mimo swoich możliwości, nie jest w stanie zastąpić ludzkiej wrażliwości i umiejętności budowania emocjonalnych więzi z odbiorcą. Dla OFF Radia Kraków zastosowanie AI to projekt, który ukazał zarówno możliwości, jak i ograniczenia tej technologii.

Automatyzacja mediów, jak pokazuje przykład OFF Radia Kraków oraz zagranicznych projektów, jest raczej ewolucją niż rewolucją, a sztuczna inteligencja może stać się partnerem dziennikarzy, wspierając ich w tworzeniu lepszych, bardziej dopasowanych do odbiorców treści. Kluczowe w procesie integracji AI z mediami staje się transparentność i etyczne podejście do automatyzacji.

OFF Radio Kraków, pragnąc uniknąć kontrowersji, zadbało o pełną transparentność swoich działań. Wszystkie treści generowane przez AI były oznaczone, co miało na celu poinformowanie słuchaczy o sposobie tworzenia audycji.

Ta część projektu, w którym pojawił się syntetyczny głos Wisławy Szymborskiej, był tylko próbą wykorzystania technologii AI, jednocześnie stanowiąc fascynujące wyzwanie dla przyszłości dziennikarstwa.

Niewątpliwie, ten element jak i cały projekt OFF Radia Kraków, wywołuje również pytania natury etycznej, których nie można bagatelizować. Jedną z głównych obaw jest możliwość wprowadzenia w błąd tych zwłaszcza słuchaczy, którzy włączają program bez pełnej świadomości, że mają do czynienia z głosem generowanym przez AI. W kontekście misji mediów publicznych, której fundamentem są rzetelność, transparentność oraz zaufanie społeczne, taka sytuacja rodzi pytania o odpowiedzialność nadawcy w zapewnieniu pełnej przejrzystości przekazu.

Projekt OFF Radia Kraków był krokiem w stronę nowoczesnego, technologicznie zaawansowanego dziennikarstwa, które może wzbogacić pracę dziennikarzy, odciążając ich od rutynowych zadań i umożliwiając skupienie się na jakości treści. Wskazane przykłady z międzynarodowego rynku medialnego pokazują, że sztuczna inteligencja nie musi zastępować ludzkiego głosu, lecz może stać się wartościowym wsparciem procesu twórczego.

Jednocześnie jednak, zastąpienie dziennikarza przez bota wymaga dogłębnych analiz długoterminowych konsekwencji, które obejmują nie tylko kwestie ekonomiczne, ale także kulturowe i społeczne. Czy AI może rzeczywiście wnieść wartość porównywalną z wrażliwością, emocjami i empatią, które oferuje żywy głos?

Projekt OFF Radia Kraków, podobnie jak inne współczesne próby wprowadzenia AI do przestrzeni publicznej, wzbudza jednocześnie zaciekawienie i wątpliwości. AI ma potencjał zrewolucjonizowania mediów, o ile zostaną stworzone odpowiednie ramy etyczne i regulacyjne, które zagwarantują transparentność i wiarygodność przekazu.

────────────────────────────────────────────

Źródła:

Europa 2. (2019,). Europa 2 predstavuje novú moderátorku. Toto je Eva! https://www.europa2.sk/1641/europa-2-predstavuje-novu-moderatorku-toto-je-eva/ 
Furtáková L., Janáčková Ľ. , AI in radio: The game changer you did not hear coming, w: MARKETING IDENTITY AI – THE FUTURE OF TODAY (red.) Monika Prostináková Hossová, Matej Martovič, Martin Solík, Trnava 2023.
Garcia D., (2013). The AI Military Race: Common Good Governance in the Age of Artificial Intelligence, Oxford.
Granger J., (2023). Granger, J. Finding purpose for AI in the newsroom.
https://www.journalism.co.uk/news/ai-in-the-newsroom-make-sure-the-tech-helps-meet-company-values/s2/a1078338/ 
Hüllen P., Karg T., (2013), Manual for Radio Journalists, Deutsche Welle, DW Akademie
Keaten, J. (2023). Robots run the show as Swiss radio tests AI voices for a day. https://apnews.com/article/switzerland-radio-gpt-artificial-intelligence-9270ef1359130ceec8a0c1ffaa340206 
Miernicki M., Ng I. [Huang Y.] (2021), Artificial Intelligence and Moral Rights, AI & SOCIETY, nr 36, s. 319-329, https://doi.org/10.1007/s00146-020-01027-6.
Radia.sk, (2024), Trnavské rádio: Prichádza „lietajúca“ AI reportérka, https://www.radia.sk/spravy/4886_trnavske-radio-prichadza-lietajuca-ai-reporterka 
Radio World, (2024), Special Report: AI Case Studies in Radio, “But in the end, it’s a sauce to the steak. It’s not the steak.” https://www.radioworld.com/tech-and-gear/special-report-ai-case-studies-in-radio
Valdés-Pérez, Raúl E. (1999). Principles of human—computer collaboration for knowledge discovery in science. Artificial Intelligence 107 (2):335-346.

prof. dr hab. Stanisław Jędrzejewski
dr Aleksandra Chmielewska
dr Krzysztof Kuźmicz
Paweł Bobrowski
Centrum Badań Mediów i Społeczeństwa Akademii Leona Koźmińskiego

Jędrzejewski, Chmielewska, Kuźmicz, Bobrowski