TOP 10 filmów o dziennikarzach

Oscarowy sukces filmu „Spotlight” potwierdza, że praca dziennikarzy dobrze opowiedziana i pokazana jest zawsze dla widzów atrakcyjna – szczególnie, gdy jej efekty są tak spektakularne, jak redakcji „The Boston Globe” czy bohaterów najsłynniejszego filmu o dziennikarzach: „Wszyscy ludzie prezydenta”. Wybraliśmy najbardziej wartościowe filmy o dziennikarzach i mediach, które redaktorzy, dziennikarze i studenci dziennikarstwa obejrzeć wręcz muszą. Pomogli nam w tym fachowcy – krytycy filmowi.

W pierwszym etapie przygotowywania rankingu poprosiliśmy naszych jurorów, by wskazali maksymalnie pięć filmów z ostatnich pięciu lat pokazujących pracę w mediach, które ich zdaniem są warte obejrzenia. Czyli z jednej strony prezentują naprawdę dobre kino, z drugiej – dowiadujemy się dużo o pracy dziennikarzy i funkcjonowaniu mediów. Skupiliśmy się na filmach w miarę nowych, rozumiejąc, że takie klasyki, jak „Wszyscy ludzie prezydenta” (1976) czy „Good Night and Good Luck” (2005) to po prostu jazda obowiązkowa.
W ten sposób powstała lista 17 filmów, które zostały poddane ocenie. Wśród nich znalazły się nie tylko filmy fabularne, ale także trzy dokumentalne i jeden serial. Jurorzy oceniali filmy według czterech kryteriów, przyznając w każdym od 1 do 10 punktów. Z otrzymanych ocen wyciągnęliśmy średnią. Prezentujemy 10 najwyżej ocenionych produkcji wraz z krótkimi opiniami jurorów.

Kryteria oceny

I/ Temat – jak bardzo istotny dla poznania specyfiki mediów i ich roli w społeczeństwie
II/ Fabuła – czy opowieść jest sprawnie poprowadzona, wciągająca, czy to tzw. dobre kino; w przypadku filmu dokumentalnego: budowa dokumentalnej opowieści, atrakcyjność przedstawianej historii 
III/ Bohaterowie – wyrazistość, autentyzm postaci ludzi mediów, dobór aktorów; w przypadku dokumentu: dobór bohaterów 
IV/ Realizacja – zdjęcia, montaż, muzyka itp.

Jury

Iwona Cegiełkówna, redaktor miesięcznika „Kino”
Ola Salwa, redaktor naczelna „Polish Film Magazine”
Michał Kaczoń, redaktor naczelny serwisu Film.com.pl
Bartosz Staszczyszyn, redaktor portalu Culture.pl

1. „Dziewczyna z tatuażem” 

32,7 pkt

I/7,2   II/8,4   III/8,2   IV/8,9

Film z 2011 roku. Reżyseria: David Fincher. Produkcja: Norwegia, Szwecja, USA. Ekranizacja bestsellerowej powieści „Mężczyźni, którzy nienawidzą kobiet” Stiega Larssona. Mikael Blomkvist, znany dziennikarz śledczy, zostaje oskarżony o zniesławienie. Sfrustrowany przegranym procesem, rezygnuje z pracy w gazecie. Wkrótce otrzymuje zlecenie rozwiązania zagadki zaginięcia 16-letniej Harriet Vanger, które miało miejsce kilkadziesiąt lat wcześniej. Jego współpracowniczką zostaje hakerka Lisbeth Salander. Oboje wykonują ogromną researcherską i dziennikarską pracę, by wyjaśnić mroczną tajemnicę. 
Rasowy thriller, opowiada niezwykle angażującą historię. Ukazuje, jak praca dziennikarza śledczego nastawiona jest właśnie na ten przymiotnik: pracy śledczej, detektywistycznej, dokopywania się do prawdy. Dla młodych dziennikarzy Mikael Blomkvist mógłby być tym, kim Wojaczek dla nastoletnich poetów i Charles Bukowski dla literackich buntowników. Nawet jeśli jest ciut naiwną laurką dla niepokornego dziennikarstwa, jest to laurka pierwszego sortu. Dowartościowuje dokumentację, na którą w szybkich mediach lub w pracy wolnego strzelca jest coraz mniej czasu. Problem etyczny wart uwagi: czy należy publikować ważny tekst, nie mając niezbitych dowodów na potwierdzenie tez. Nośny medialnie i filmowo temat (dziennikarz zamienia się rolami z prywatnym detektywem), perfekcyjna, trzymająca tempo realizacja.

2. „Wolny strzelec”

32,5 pkt

I/8,2   II/7,9   III/8   IV/8,4

Film z 2014 roku. Reżyseria: Dan Gilroy. Produkcja: USA. Bezrobotny Louis Bloom szuka możliwości łatwego zarobku. Podglądając pracę fotoreporterów i reporterów, zaczyna nagrywać  filmy z miejsc zbrodni i wypadków, by sprzedawać je stacjom telewizyjnym. Goniąc za pieniędzmi i sławą, przekracza kolejne granice. 
Portret dziennikarstwa, którego nie powstydziłby się sam Francis Bacon. Groteskowy, czasem przeszarżowany film Gilroya przedstawia świat współczesnych mediów w krzywym zwierciadle. Wspaniałe kino, które zostaje w głowie i każe spojrzeć na kulisy powstawania programów telewizyjnych z nowej perspektywy. Pokazuje pułapkę, w jaką mogą wpaść media próbujące na siłę nakręcić swoją oglądalność. Bohater porywa i intryguje, mimo że trudno zgodzić się z jego metodami działania. Trudno jednak odmówić mu zaangażowania w swoją pracę i chęci odniesienia sukcesu za wszelką cenę. Temat nośny: jak daleko można się posunąć w demaskowaniu rzeczywistości? Gdzie kończą się ciekawość i empatia, a zaczyna kupczenie tragedią? Ku przestrodze – nie tylko dla dziennikarzy tabloidów.

3. „Newsroom”

32,2 pkt

I/8,9   II/7,7   III/7,5   IV/8,1

Serial telewizyjny z lat 2012–2014. Twórca: Aaron Sorkin. Produkcja: USA. 25-odcinkowy serial pokazujący kulisy pracy w newsroomie telewizji kablowej Atlantis Cable News. Główni bohaterowie stawiają czoła komercyjnym zakusom w walce o rzetelność przekazywania informacji. 
Serialowa baśń o niepokornym dziennikarstwie, w którym prawda ważniejsza jest od wyników oglądalności, a zawodowa rzetelność wygrywa z potrzebą poklasku. Na szczęście to nie nudna laurka, tylko bardzo dobre kino, a przy okazji lekcja wychowawcza dla dziennikarzy. Twórca „Social Network” doskonale wie, jak opowiadać, by nie było nudno. Serial pokazuje zespół idealny: lojalny wobec siebie i odbiorców, starający się tworzyć mądrą i bezstronną audycję w czasach terroru słupków oglądalności. Atutem jest to, że w swojej fabule wykorzystuje z niewielkim poślizgiem prawdziwe zdarzenia z pierwszych stron gazet i telewizyjnych serwisów informacyjnych. Polecany szczególnie osobom zainteresowanym tym, jak wygląda praca w newsroomie informacyjnej stacji telewizyjnej.

4. „Citizenfour”

30,6 pkt

I/8   II/7,3   III/8   IV/7,3

Dokument z 2014 roku. Reżyseria: Laura Poitras. Produkcja: Niemcy, USA, Wielka Brytania. Pełnometrażowy film dokumentalny o Edwardzie Snowdenie i kulisach ujawnienia afery, która wstrząsnęła światem. 
Niezwykle ciekawy dokument o działaniu mechanizmów przekazywania informacji. To nie tylko obraz tego, jak powinno wyglądać dziennikarstwo śledcze, ale też najwyższej próby dziennikarska robota. Jak na film opowiadający o chęci bronienia się przed nadmierną inwigilacją, dzieło wyjątkowo dokładnie opowiada o kolejnych krokach dziennikarzy, celowo zabierając element prywatności. Poitras kreśli portrety dziennikarzy, którzy nie boją się ryzykować swych karier i bezpieczeństwa, by wyjawić światu niewygodne prawdy. Jazda obowiązkowa dla każdego dziennikarza. Nie tylko śledczego.

5. „Z pierwszej strony. Rok w »New York Timesie«”

30,2 pkt

I/8,7   II/7   III/7,3   IV/7,2

Dokument z 2011 roku. Reżyseria: Andrew Rossi. Produkcja: USA. Rok spędzony z redakcją „The New York Times” pozwolił Andrew Rossiemu poznać kulisy pracy redakcji i dostrzec rywalizację między prasą drukowaną a Internetem. 
Niezły dokument przekonujący, że słowo drukowane wciąż ma znaczenie. Zaczyna się świetnie, nie tylko ukazując życie wewnątrz redakcji, ale prowadząc także wewnętrzną i zewnętrzną debatę na temat świata mediów drukowanych, z bardzo ciekawymi uwagami, które padają z ekranu. W szczególności tymi dotyczącymi łączenia działań tradycyjnych mediów z nowymi rozwiązaniami technicznymi. Niestety przez ostatnie pół godziny film traci impet. Ukazując mikrokosmos „The New York Times”, film pokazuje plusy i minusy różnorodnych rozwiązań, które prasa podejmuje, aby utrzymać swoją pozycję wiodącego źródła informacji.

6. „Po tysiąc razy dobranoc”

30,1 pkt

I/8   II/7,3   III/8   IV/6,8

Film z 2013 roku. Reżyseria: Erik Poppe. Produkcja: Irlandia, Norwegia, Szwecja. Główna bohaterka, światowej sławy dziennikarka, staje przed najtrudniejszą decyzją w swoim życiu. Musi wybierać między rozwijającą się karierą a sfrustrowaną rodziną. 
Erik Poppe, który przed laty pracował jako fotoreporter VG i Reutersa, stawia w swym filmie kilka niełatwych pytań: o granice zawodowej samorealizacji i o to, ile można poświęcić dla dziennikarstwa. Czy warto ryzykować życie dla jednego wstrząsającego kadru? Odpowiedzi, których udziela, nie są oczywiste. Choć film lansuje tezę, że obraz wart jest tysiąca słów i potrafi zdziałać o wiele więcej niż jakiekolwiek słowne czy pisemne żądania. „Chcę, aby ludzie nie mogli przełknąć porannej kawy, gdy otworzą gazetę i zobaczą, co dzieje się na świecie” – mówi bohaterka. Ktoś musi robić takie zdjęcia. Film polecam szczególnie osobom zainteresowanym konkursami World Press Photo, które często emanują okrucieństwem, nadmiernie je estetyzując.

7. „Wyrok za prawdę”

29,5 pkt

I/8,2   II/7   III/7,3   IV/7

Dramat z 2014 roku. Reżyseria: Michael Cuesta. Produkcja: USA. Scenariusz inspirowany prawdziwą historią Garry’ego Webba, amerykańskiego dziennikarza śledczego. Reporter „San Jose Mercury News” ujawnia powiązania między CIA a kartelami narkotykowymi. Spotyka się to ze zdecydowaną reakcją służb i medialną nagonką na dziennikarza.
„Wyrok za prawdę” jest młodszym bratem „Niewygodnej prawdy”, którego osią fabuły jest walka o publikację prawdziwej wersji wydarzeń. Oba filmy powinny najbardziej przemówić do początkujących dziennikarzy i adeptów studiów dziennikarskich. Film Cuesty o pracy dziennikarza śledczego w małej gazecie, choć opowiada o ciekawym temacie, poprowadzony jest nierówno. Poturbowany przez życie dziennikarz śledczy rzuca wyzwanie CIA, czyli klasyczna hollywoodzka opowieść o walce Dawida z Goliatem. Niby wszystko jest tu na swoim miejscu, ale brakuje błysku. Film przekonuje, że dziennikarstwo to wciąż zawód wymagający odwagi cywilnej i jest dla tych, dla których etyka zawodowa nie jest pojęciem z lamusa.

8. „Spotlight”

29,3 pkt

I/8,3  II/7  III/7  IV/7

Film z 2015 roku. Reżyseria: Tom McCarthy. Produkcja: USA. Opowieść o śledztwie dziennikarzy działu Spotlight gazety „The Boston 
Globe” dotyczącym pedofilii wśród księży w archidiecezji bostońskiej. 
Film jest ciekawy przede wszystkim ze względu na ukazane kulisy pracy zespołu śledczego: interakcje między bohaterami, podział zadań, stronę techniczną całego przedsięwzięcia. Na dodatek pokazuje, że dla niektórych ten rodzaj pracy jest jedynie pracą, a dla innych staje się czymś, w co angażują się całym sercem. Świetne w filmie jest ukazanie momentu, w którym to dziennikarz podąża za tematem, a nie na odwrót. Trudno powiedzieć, czy „Spotlight” to hymn pochwalny dla zawodowej rzetelności czy epitafium dla dziennikarstwa, które odchodzi do przeszłości.

8. „Virunga”

29,3 pkt

I/6,7  II/7,2  III/7,7  IV/7,7

Dokument z 2014 roku. Reżyseria: Orlando von Einsiedel. Produkcja: Wielka Brytania, Kongo. Działacze i eksperci robią wszystko, by ratować zagrożone goryle w Parku Narodowym Virunga. Film pokazuje trudy pracy dziennikarza śledczego. 
To dokument dotyczący Parku Narodowego Virunga w Kongo i trudnej sytuacji, w której znajduje się ze względu na niestabilność regionu i wejście na teren parku firmy zajmującej się wydobyciem ropy. Wątek dziennikarski stanowi tu mały wycinek. Historia dziennikarskiego śledztwa wymierzonego przeciwko brytyjskiemu koncernowi naftowemu więcej mówi o efektach globalizacji i neokolonializmie niż o zawodzie reportera śledczego. Bo ten dokument to nie tyle opowieść o dziennikarstwie, co dziennikarstwo samo w sobie. Trochę film przyrodniczy, trochę reportaż śledczy. Bez ekologicznie poprawnej histerii.

10. „Niewygodna prawda”

29,2 pkt

I/7,7  II/6,7  III/8  IV/6,8

Film z 2015 roku. Reżyseria: James Vanderbilt. Produkcja: Australia, USA. W 2004 roku  Amerykanie wybierają nowego prezydenta. Producentka telewizyjna Mary Mapes pracuje nad materiałem, który może wstrząsnąć posadami polityki. Wraz z zespołem emituje przełomowy reportaż o szokującej przeszłości prezydenta George’a W. Busha. Materiał zostaje wykorzystany przeciwko dziennikarzom. 
Sprawnie opowiedziana opowieść dotykająca etyki zawodu dziennikarza i jego dążenia do przekazania opinii publicznej prawdy. Obraz dobry dla tych, którzy chcą złapać dziennikarskiego bakcyla. Trupy w szafie amerykańskiego prezydenta, redakcyjne śledztwo, niezłomna wydawczyni i dziennikarz legenda stający na barykadzie walki o prawdę – niby wszystko, by stworzyć film znakomity, ale udało się jedynie połowicznie. Film broni się wtedy, gdy pokazuje, że dziennikarz z myśliwego łatwo może zmienić się w ścigane zwierzę.

Joanna Sędek, Arkadiusz Olbryś